ΠΑΝΑΓΙΑ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ

Ένα μεγάλο έργο τέχνης του 1ου αιώνα μ.Χ. είναι η Παναγία Φανερωμένη της Κυζίκου
που κατά την παράδοση , είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά , μαθητή του Αποστόλου Παύλου. Βρέθηκε ανάμεσα σε θάμνους , στους πρόποδες του Όρους Δινδύμου , λίγα χιλιόμετρα από την Κύζικο.
Ανακαλύφθηκε , όπως λέει ο θρύλος , στο βόρειο άκρο της μεγάλης κοιλάδας , στον ιερό τόπο του ναού της αρχαίας θεάς Κυβέλης. Το μέρος εκείνο ονομαζόταν Τσαβιλί ή Τσαβλί. Εκεί κτίστηκε η ιερή Μονή της Θεοτόκου “ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ”.(Το εικόνισμα κατά άλλους είναι του 12ου αι.).
Η κοιλάδα ήταν καταπράσινη και κατάφυτη από βελανιδιές , καστανιές , οξιές , πλατάνια , κουμαριές.
Μεγαλοπρεπές το σύνολο των μοναστηριακών κτιρίων. Μπαίνοντας ο επισκέπτης από την κεντρική πόρτα εισερχόταν σε περίβολο γεμάτο αφιερώματα , όπως δεκανίκια και άλλα δείγματα θαυμάτων της Υπεραγίας. Η Μονή ήταν διώροφη , λιθόκτιστη , με ενενήντα εννέα πελώριες αίθουσες , πλατείες και διαδρόμους μεγάλους. Όταν ο Ηγούμενος της μονής ήταν ο Δημήτριος Περδίκιος , προστέθηκαν άλλες δώδεκα ξύλινες αίθουσες που αποτελούσαν το Ηγουμενείο.
Ο Ναός της Φανερωμένης είχε σχήμα παραλληλόγραμμο και ήταν ναός Παλαιοχριστιανικής εποχής , εκεί υπήρχε κιγκλιδωτό χώρισμα στο αριστερό κλίτος , που φυλασσόταν το αρχαίο θαυματουργό εικόνισμα της βρεφοκρατούσας . Σήμερα μισογκρεμισμένα χαλάσματα μαρτυρούν την ύπαρξη του μοναδικού και αξέχαστου μοναστηριού.
Το εικόνισμα είναι ξύλινο με διαστάσεις ένα μέτρο επί ογδόντα πόντους περίπου. Σφιχτοδεμένο με σιδερένιο στεφάνι για να μη διασκορπισθεί. Η παράδοση λέει ότι ο Ευαγγελιστής και μεγάλος ζωγράφος Λουκάς το ζωγράφισε όταν ζούσε ακόμα η Παναγία. Της το΄ δειξε με πολύ σεβασμό και αγωνία για τη γνώμη της Πανάχραντης Μητέρας που τόσο λάτρευε ο Λουκάς. Αυτή το είδε , χαμογέλασε ευχαριστημένη και το ευλόγησε. Γιαυτό είναι θαυματουργό και ανεκτίμητο.
Μιλούν για θαύματα με αρρώστους , που με ρίγος την έπαιρναν στο σώμα τους και η μεγάλη πίστη τους , τους ελευθέρωνε από τις χρόνιες αρρώστιες τους.
Είναι δουλεμένη με ασήμι και χρυσό. Εικονίζει την Μητέρα , φέρουσα στην αγκαλιά της τον Χριστό. Φαρδύ χρυσοκέντητο στεφάνι περιβάλλει το πανέμορφο κεφάλι της Παναγίας , με τα πελώρια εκφραστικά της μάτια , όπως επίσης και τον Χριστό. Τα στέφανα είναι διακοσμημένα με γαλάζιες και τιρκουάζ κουκίδες , από σμάλτο.
Τρία βαθυκόκκινα ρουμπίνια στο μέγεθος φουντουκιού , ένα στη κορυφή του στεφανιού , τα δύο στις άκρες δεξιά και αριστερά του προσώπου , στο ύψος των αυτιών , στολίζουν το κεφάλι της Παναγίας. Στα μέσα αυτών των αποστάσεων , δύο καταπράσινα σμαράγδια του ιδίου μεγέθους. Όλα περιβάλλονται , κεντημένα κυκλικά , με διαμαντόπετρες.
Το μεσαίο ρουμπίνι της κορυφής , κεντημένο ακτινωτά σαν αστέρι , με διαμάντια μεγέθους μεγάλης φακής .
Διηγούνται ότι στις ανομβρίες και στις επιδημίες , οι κωμοπόλεις της Κυζικηνής χερσονήσου , κατόπιν αδείας της Μητρόπολης Κυζίκου , χρησιμοποιούσαν την ιερή εικόνα σε λιτανείες .
Τα έσοδα του μοναστηριού ήταν πλουσιότατα . Πολλές φορές η κωμόπολη Πέραμος αξίωνε από τον Μητροπολίτη , να γίνει το εικόνισμα κτήμα της , γιατί η απόσταση απ’αυτούς ήταν κοντινότερη, δυόμισι ώρες με τα πόδια. Η Αρτάκη απείχε τρεισήμισι ώρες ποδαρόδρομο.
Επίσης η Λαγκάδα είχε αξιώσεις από τον Μητροπολίτη για την Φανερωμένη.
Τότε ο Πατριάρχης Κων/λεως , αναγκάστηκε να μοιράσει τα έσοδα σε όλες τις κωμοπόλεις της Κυζίκου δηλαδή στις Πέραμο , Λαγκάδα , Αρτάκη , Νεοχώρι , Γωνιά , Ρόδα , Χαράκι , Δρακούντα , Βαθύ , Κατάτοπος , Διαβάτη , Καστέλι , Μηχανιώνα κ.ά.. Συνέβησαν τόσα δυσάρεστα γεγονότα προς το τέλος του περασμένου αιώνα μας (ακόμη και ένοπλη αντιπαράθεση!) , μεταξύ των Κυζικηνών γειτονικών πόλεων , ώστε στενοχωρημένος ο Μητροπολίτης Κυζίκου Κων/νος Αλεξανδρίδης , κατέφυγε στα Δαρδανέλια όπου μετά από τρεις μήνες πέθανε. Οι Αρτακινοί όταν έμαθαν τον θάνατο του αγαπημένου τους Μητροπολίτη , λυπήθηκαν , μετάνιωσαν και ανέγειραν πίσω από την Μητρόπολή τους ,τον Άγιο Νικόλαο , καλλιμάρμαρο μνημείο προς τιμή του και έγραψαν “Τω αειμνήστω Μητροπολίτη Κυζίκου Κωνσταντίνο Αλεξανδρίδη πάνυ εργασθέντος και κοπιάσαντος , η Αρτάκη ευγνωμονούσα” .
Κατά τον ξεσηκωμό του 1922 από τους Τούρκους , οι κάτοικοι Αρτακινοί με κλάματα , παρακάλια και πολλά συγκινητικά περιστατικά , ανάμεσα στον μακρινό και δυσδιάβατο δρόμο του βουνού , μεταφέρουν το Πανάγιο εικόνισμα της προστάτιδας μητέρας τους , στη ξεσηκωμένη και πανικόβλητη πλέον Αρτάκη.
Αποφασίζουν βιαστικά , να το παραδώσουν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κων/λης , γιατί ήθελαν να το προφυλάξουν από τους αλλόθρησκους κατακτητές .
Έκτοτε η Παναγία Φανερωμένη βρίσκεται “καρφωμένη” , δηλαδή αμετάκλητα τοποθετημένη σε ιδιαίτερο προσκυνητάρη στην έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου , στον Άγιο Γεώργιο , στην Πόλη.